Η σφαγή της Χίου ήταν από τα γεγονότα που χαρακτήρισαν έντονα την Επανάσταση του ’21, και έδωσε μεγάλη ώθηση στο φιλελληνικό κλίμα που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη και βοήθησε πολύ την Επανάσταση. Ήταν μεγάλο τμήμα του φόρου αίματος που έδωσαν τα νησιά μας στον ξεσηκωμό. Η Χίος, τον 19ο αιώνα, βρισκόταν σε τροχιά μεγάλης οικονομικής και πνευματικής άνθησης. Στο νησί ζούσαν 30.000 ντόπιοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνταν με το εμπόριο, 2.000 Τούρκοι, 2.000 Καθολικοί και λίγοι Εβραίοι. Οι Χιώτες είχαν μάλιστα ανοίξει εμπορικούς οίκους σε όλα τα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης, καταφέρνοντας να αποκομίσουν τεράστια κέρδη.

Εκείνη την εποχή, στο νησί υπήρχε ένα περίφημο Γυμνάσιο όπου φοιτούσαν νέοι από όλη την Ελλάδα και στο οποίο είχαν διδάξει οι Αδαμάντιος Ρώσιος, Αθανάσιος Πάριος,  Δωρόθεος Πρώϊος, Κωνσταντίνος Βαρδάλαχος, Ιωάννης Τσελεπής και Νεόφυτος Βάμβας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Χίος θεωρούνταν μαζί με την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, φάρος του ελληνικού πνεύματος! Εξάλλου το νησί βρισκόταν υπό την προστασία της αδελφής του σουλτάνου Μαχμούτ Β’ και είχε σημαντικές φοροελαφρύνσεις. Εκτός από τα μοναστήρια και τις εκκλησίες που ήταν γεμάτες σπουδαίες αγιογραφίες και εικόνες αμύθητης αξίας, το νησί διέθετε νοσοκομείο, βιβλιοθήκη, τυπογραφείο και λεπροκομείο. Στην πρωτεύουσα είχε την έδρα του ο μουτεσελίμης και ο καδής, αλλά διορίζονταν από την Κωνσταντινούπολη μόνο για τους τύπους. Πραγματικοί κυβερνήτες και δικαστές ήταν οι πέντε δημογέροντες πού εκλέγονταν μία φορά το χρόνο και διοικούσαν την κοινότητα σύμφωνα με τα βυζαντινά ήθη και έθιμα.

Η ευνοϊκή μεταχείριση του νησιού, σύμφωνα με ορισμένες ιστορικές πηγές, είχε κάνει τους Χιώτες να μην δείχνουν ενδιαφέρον να επαναστατήσουν έναντι του δυνάστη. Μάλιστα, αν και υπήρχε πλούτος, δεν είχαν οπλίσει ούτε τα πολεμικά πλοία τους, ούτε και είχαν συγκεντρώσει όπλα για να πάρουν μέρος στην επανάσταση. Ο Δημήτριος Υψηλάντης γνώριζε τις αδυναμίες αυτές και δεν προώθησε κάποιο επαναστατικό σχέδιο για την Χίο, αφού για να ξεσηκωθεί η Χίος θα έπρεπε να υπάρξει η στήριξη ολόκληρου του ελληνικού στόλου και η αποστολή εμπειροπόλεμων στρατευμάτων από την Στερεά Ελλάδα.

Η Σάμος ήταν ανάμεσα στα πρώτα νησιά που ελευθερώθηκαν το 1821. Ήρωας της εκεί επανάστασης, ο Λυκούργος Λογοθέτης, που βοηθήθηκε από τον ελληνικό στόλο. Γειτονικό νησί, η Χίος εξακολουθούσε να βρίσκεται σκλαβωμένη, αν και τα Μαστιχοχώρια τής εξασφάλιζαν καλή μεταχείριση. Χιώτες πατριώτες πήγαν στη Σάμο και πρότειναν στον Λογοθέτη να τους βοηθήσει να ξεσηκωθούν. Εκείνος έγραψε στον Δημήτριο Υψηλάντη, μελλοντικό πρόεδρο του Βουλευτικού, ζητώντας την άδειά του.

Ο Υψηλάντης του έγραψε, στις 21 Δεκεμβρίου, πως η εποχή δεν ήταν κατάλληλη. Του σύστησε να περιμένει. Με γράμμα του, στις 20 Ιανουαρίου, ο Λογοθέτης απάντησε ότι συμφωνούσε. Οι Χιώτες συνέχιζαν να πιέζουν. Νέα αντιπροσωπεία τους έφτασε στη Σάμο. Δήλωσαν πως δεν μπορούσαν να περιμένουν άλλο, πως η επιτυχία του ξεσηκωμού στη Σάμο αποτελούσε εγγύηση και για τη Χίο και πως ο Βεχίτ πασάς φορολογούσε άγρια τα Μαστιχοχώρια. Ο Λογοθέτης υποσχέθηκε να βοηθήσει.

Στις 10 Μαρτίου του 1822, χωρίς να ειδοποιηθούν η επαναστατική κυβέρνηση και τα νησιά που διέθεταν στόλο, οι επαναστάτες σαλπάρανε από τη Σάμο. Ξαφνικά, στ’ ανοιχτά της Αγίας Ελένης, στη Χίο, φάνηκαν οχτώ μπρίκια και δέκα σακολέβες. Πιάσανε ανενόχλητοι στον μόλο. Στο νησί βγήκαν 2.500 Σαμιώτες ανεμίζοντας τις σημαίες της επανάστασης. Οι Τούρκοι της Χίου αιφνιδιάστηκαν κι έσπευσαν να κλειστούν στο κάστρο. Μέσα σε κλίμα ξέφρενου ενθουσιασμού των κατοίκων, οι νεοφερμένοι κήρυξαν την επανάσταση. Ήταν 11 Μαρτίου του 1822. Για τρεις βδομάδες, οι Χιώτες μπορούσαν να πανηγυρίζουν.

Τα νέα μαθεύτηκαν και προκάλεσαν οργή στους Τούρκους και τρόμο στα ναυτικά νησιά. Έξι πλοία από τα Ψαρά, έσπευσαν στη Χίο, όπου επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός. Όμως, στις 25 Μαρτίου κι έχοντας επικεφαλής τον ναύαρχο Καρά Αλή, ο τουρκικός στόλος βγήκε από την Καλλίπολη και κατευθύνθηκε στη Χίο, όπου οι Τούρκοι του κάστρου κρατούσαν ακόμη. Έφτασαν στις 30 Μαρτίου.

Προηγήθηκε σφοδρός κανονιοβολισμός. Ακολούθησε απόβαση 7.000 ανδρών. Ξεκίνησε η μεγάλη σφαγή. Οι Τούρκοι έσφαζαν τέσσερις μέρες συνέχεια, ενώ νέες ενισχύσεις έφταναν στο νησί ανεβάζοντάς τους επιδρομείς σε 15.000. Όσοι από τους νησιώτες κατάφεραν να γλιτώσουν, πήραν τα βουνά. Η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα, οι Σαμιώτες έφυγαν και, στις 2 Απριλίου, Κυριακή του Πάσχα, τίποτα πια δεν κινιόταν στο ματωμένο νησί.

Οι πρόξενοι των ξένων δυνάμεων στο νησί αποφάσισαν να επέμβουν. Ζήτησαν από τον Καρά Αλή να δώσει διαταγή να σταματήσουν οι σφαγές, αφού έτσι κι αλλιώς η επανάσταση είχε κατασταλεί. Ο Τούρκος ναύαρχος εγγυήθηκε στους προξένους Αγγλίας, Αυστρίας και Γαλλίας ότι θα δώσει αμνηστία στους επιζώντες που θα γυρνούσαν στα χωριά τους. Οι πρόξενοι έπεισαν το λαό να επιστρέψει. Τότε, ο Καρά Αλή έδωσε διαταγή ν’ αφανιστούν όλοι οι χριστιανοί του νησιού. Σφάχτηκαν 27.000 και 47.000 στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Από τους πάνω από 100.000 κατοίκους που είχε το νησί, έμειναν 2.000.

Η παρασπονδία και η ομαδική σφαγή τάραξαν την Ευρώπη, ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων και γέμισαν οργή τους Έλληνες. Μεγάλοι ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από το γεγονός κι ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε περίφημο ποίημα. Την εκδίκηση, όμως, την πήρε ο Κωνσταντίνος Κανάρης, δυο μήνες αργότερα.

Ο ναύαρχος Καρά Αλή ήταν ειδικός στις καταστροφές αλλ’ όχι ιδιαίτερα ικανός στις ναυμαχίες. Όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση, πήγε στο Γαλαξίδι και το κατέστρεψε. Μετά, ναυμάχησε με τον Ανδρέα Μιαούλη, έξω από το Μεσολόγγι, και νικήθηκε. Τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου του 1822, προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση, με την καταστροφή της Χίου και την άτιμη παρασπονδία του, που οδήγησε στη μεγάλη σφαγή.

Η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση αντέδρασε γρήγορα, και προέβη στην οργάνωση καταδρομικής επιχείρησης με αποτέλεσμα την πυρπόληση της Τουρκικής Ναυαρχίδας στη Χίο, και τον περιορισμό του τουρκικού στόλου.

Πηγές
cogncoscoteam.gr
historyreport.gr