Ο Κρητικός αγώνας το 1821 είναι εν πολλοίς άγνωστος, και μια άγνωστη πτυχή του ήταν οι Χαϊνηδες. Η Κρήτη το 1821 και οι Χαϊνηδες θα αποτελέσουν αντικείμενο του παρακάτω άρθρου.
ΟΙ ΚΡΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Ο κάθε τόπος, μικρός ή μεγάλος, και οι άνθρωποί του ιστορούν. Παράγουν, δηλαδή, κάθε στιγμή μορφές, δράσεις αισθήματα, γεγονότα, ιδέες. Οι Κρήτες από τα αρχαιότατα χρόνια έδιναν στις ιδέες τους ένα ξεχωριστό αλλά συγκεκριμένο νόημα. Καθ’ όλη τη μακραίωνη και πολυκύμαντη ιστορία τους ανέδειξαν και επέδειξαν έναν «ίδιον τρόπον» σε όλες τις εκφράσεις της ζωής τους. Έτσι και το φιλελεύθερο φρόνημα έχει μια ιδιαιτερότητα για τους Κρητικούς. Ο ξεχωριστός κρητικός συγγραφέας Παντελής Πρεβελάκης γράφει: «Πολλοί μιλούν σήμερα κι ακόμα περισσότεροι φλυαρούν για ελευθερία. Για τον Κρητικό η ελευθερία δεν υπήρξε κούφια λέξη. Οι αδιάκοποι αγώνες του κατά του ξένου δυνάστη του αποκάλυψαν το ιερό, το συγκεκριμένο της νόημα». Οι ανυποχώρητοι αγώνες, η ομόνοια και η ομοψυχία του λαού της, το φιλελεύθερο και ηρωικό φρόνημα ελευθέρωναν την Κρήτη. Αυτό είναι το νόημα της Κρητικής Ελευθερίας.
Η Κρήτη στην Τουρκοκρατία
Από τους πρώτους κιόλας χρόνους της τουρκικής εισβολής στην Κρήτη πολλοί νέοι κατέφυγαν στα βουνά, από όπου κινούσαν και προσέβαλλαν τους Τούρκους με νυκτερινές καταδρομές. Οι Τούρκοι τους ονόμαζαν χαΐνηδες (από την αραβική λέξη χαΐν, πού σημαίνει τον επίβουλο, τον προδότη, τον αχάριστο, κ.τ.λ.). Ό αριθμός των χαΐνηδων πληθύνθηκε μετά την άλωση του Χάνδακα και την οριστική υποταγή της Κρήτης. Ήταν κάτι ανάλογο με τους κλέφτες της άλλης Ελλάδας, μολονότι το φαινόμενο δεν πήρε ποτέ αυτή την έκταση στην Κρήτη. Οι περισσότεροι χαΐνηδες στην Κρήτη είχαν λόγους προσωπικούς. Ήταν οι εκδικητές φοβερών οικογενειακών αδικημάτων, πού οι Τούρκοι είχαν διαπράξει εις βάρος μελών της οικογένειας τους. Μετά την άλωση του Χάνδακα οι χαΐνηδες κατέφυγαν στα τρία απόρθητα φρούρια, της Γραμπούσας, της Σούδας και της Σπιναλόγκας. Μετά την άλωση και των φρουρίων αυτών (1715) βρήκαν καταφύγιο στα βουνά και στα μοναστήρια. Ή ζωή τους ήταν μια συνεχής και άγρια διαμαρτυρία. Ακόμη και ιερείς αναφέρονται μεταξύ τους. Σε έγγραφο της 1 Σεπτεμβρίου 1672 αναφέρεται ότι ό παπά – Τζανής, τέως κετχουντάς του Καστελλίου Μεραμπέλλου, έγινε χαΐνης και κατέφυγε στη Σπιναλόγκα. Η Κρήτη το 1821 και οι Χαϊνηδες μαζί με άλλους πατριώτες ξεσηκώθηκαν και η επανάστασή τους κατεστάλη μόνο μετά από δεκαετή αγώνα, και με τη συνδρομή του Ιμπραήμ.
Ύστερα από την επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία του πρώτου σύγχρονου ελληνικού κράτους, ορισμένοι ιστορικοί θέλησαν να αποκρύψουν μια χρυσή σελίδα της κρητικής ιστορίας. Τον μεγαλειώδη ξεσηκωμό του απομονωμένου και εξανδραποδισμένου κρητικού λαού κατά των Τούρκων το 1821.
Ορισμένοι άλλοι ιστορικοί ή «ιστορούντες» επιδόθηκαν για διάφορους λόγους στην αποσιώπηση γεγονότων και προσώπων και στην υποβάθμιση της Κρητικής Επανάστασης του 1821-1830. Ουδέν αναληθέστερον όπως αποδεικνύουν τα ντοκουμέντα που έφερε και φέρνει στο φως η σύγχρονη ιστορική έρευνα.
ΚΡΗΤΕΣ προ του 1821
Η Κρήτη ύψωσε τη σημαία της ελευθερίας ενάντια στους Τούρκους το 1770 και δεν την υπέστειλε παρά μόνον όταν την κατέκτησε και ενώθηκε με τον εθνικό κορμό.
Είχαν περάσει μόλις εκατό χρόνια, από το 1669 που κατελήφθη ύστερα από ένα σκληρό και μακροχρόνιο αγώνα από τους Τούρκους αφού είχε περάσει τετρακόσια πενήντα χρόνια βενετσιάνικης δουλείας με 126 επαναστάσεις.
«Από κακόν εις χειρότερον επέσασιν οι μαύροι και δεν κατέχουσιν να πουν, Τούρκοι ειν΄ καλλιά ή Φράγκοι!» όπως έγραψε ο ποιητής του Κρητικού Πολέμου, Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής.
Οι νέοι κατακτητές ήταν σκληρότεροι από τους προηγούμενους. Η τουρκική κατάκτηση δημιούργησε ένα κλίμα ζόφου στην Κρήτη. Οι απώλειες από τις κακουχίες του εικοσιπενταετούς πολέμου, οι αιχμαλωσίες του ανθού του πληθυσμού, ο εξαναγκασμός του ενός τρίτου του εναπομείναντος χριστιανικού πληθυσμού σε εξισλαμισμό, συντέλεσαν στην δραματική μείωση των Ελλήνων στο νησί.
Η κοινωνική και οικονομική οργάνωση διαλύθηκε. Η πνευματική άνθηση του τελευταίου αιώνα της Βενετοκρατίας, η περίφημη Κρητική Αναγέννηση των Γραμμάτων και των Τεχνών καταστράφηκε.
Για εκατό περίπου χρόνια η Κρήτη ήταν μια έρημη χώρα.
Τα φοβερά γενιτσαρικά τάγματα σκόρπιζαν τον τρόμο, το θάνατο, την ταπείνωση και τον κατατρεγμό.
Η επιβίωση του χριστιανικού πληθυσμού, γράφουν οι ξένοι περιηγητές της εποχής στην Κρήτη, ήταν εφιαλτική.
«Η Κρήτη υπήρξε προ του 1821 η χειρότερη διοικούμενη επαρχία της Τουρκικής Αυτοκρατορίας» γράφει ο Άγγλος Ιστορικός Σμίθ».
1770 η πρώτη μεγάλη εξέγερση
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα οι Κρήτες επαναστάτησαν το 1770, 50 χρόνια πρίν το 1821, στα Σφακιά με επικεφαλής τον μεγάλο Κρητικό Ιωάννη Βλάχο, τον μαρτυρικό Δασκαλογιάννη.
Κι όταν μετά ένα χρόνο η επανάσταση ηττήθηκε, δεν κάμφθηκε το φρόνημα.
Τολμηροί και φιλελεύθεροι νέοι, οι Χαϊνηδες πήραν τα όπλα και όπως γράφει ο Στέφανος Ξανθουδίδης, «ετιμώρουν τους θρασύτερους και ωμότερους των τυράννων αυτών και ούτω τα όργανα αυτά της Νεμέσεως συνεκράτου δια του φόβου της τιμωρίας και εμετρίαζαν την σκληρότητα των βασανιστών».
Εκρηξη επανάστασης του ’21 στην Κρήτη
Εν τω μεταξύ έφταναν στην Κρήτη τα φλογερά κηρύγματα της Φιλικής Εταιρείας και πολλοί Κρήτες διανοούμενοι, έμποροι, ιερωμένοι και εύποροι χωρικοί μυήθηκαν στο πνεύμα του γενικού ξεσηκωμού. Χαϊνηδες και Φιλικοί, φιλοπάτριδες χωρικοί, μοναχοί και ιερωμένοι θα πρωτοστατήσουν στον Κρητικό ξεσηκωμό που αποφάσισε η γενική επαναστατική επιτροπή των Σφακιανών στις 7 Απριλίου 1821 στα Γλυκά Νερά και στις 15 Απριλίου στην Παναγία τη Θυμιανή, την Αγία Λαύρα της Κρήτης.
Παρά τη σκληρή αντίδραση των Τούρκων η επανάσταση εξαπλώθηκε σαν τη φωτιά σ’ όλη την Κρήτη. Οι Τούρκοι κατανικούμενοι κλείστηκαν στα μεγάλα Κάστρα του Ηρακλείου, του Ρεθύμνου, των Χανίων και της Σητείας. Όλη η Κρήτη ήταν ελεύθερη μέχρι το Μάιο του 1822, όταν οι ανήμποροι να υποτάξουν την επανάσταση Τούρκοι κάλεσαν τον Αιγύπτιο Μωχάμεντ ΄Αλυ από τον οποίο ζήτησε βοήθεια ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Δ΄. Ύστερα από πολυαίμακτο δεκαετή αγώνα η επανάσταση στην Κρήτη τελείωσε με τεράστιες θυσίες, αδικαίωτη.
Συνθήκες μετά την Επανάσταση
Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου στις 22 Ιανουαρίου 1830 άφηνε την Κρήτη εκτός των ορίων του Νέου Ελληνικού Κράτους, στην απόλυτη δικαιοδοσία του Σουλτάνου, με την ψευδή δικαιολογία ότι στο πρωτόκολλο συμπεριελήφθησαν μόνο οι επαναστατημένες περιοχές της χώρας ενώ η Κρήτη δήθεν “δεν εκινήθη παντάπασιν”, όπως απάντησε σε σχετικό ερώτημα ο βουλευτής ΛΟΝΤΟΣ, στην εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ενώ αντίθετα ήταν σε διαρκή επανάσταση, με προσφορά ποταμών αιμάτων των παιδιών της εντός και εκτός ΚΡΗΤΗΣ…
Επανάσταση και Μεγάλες Δυνάμεις
Αντίθετα η επανάσταση στην Πελοπόννησο είχε το 1827 εντελώς εκπνεύσει γιατί ο Ιμπραήμ την είχε λεηλατήσει και έπρεπε οι ναύαρχοι ΚΟΔΡΙΚΤΟΝ, ΧΕΫΔΕΝ και ΔΕΡΙΓΝΥ να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τον αιγυπτιακό στόλο, στο Ναβαρίνο, για να νεκραναστηθεί η ελληνική επανάσταση.
Η αδυναμία λοιπόν της ελληνικής πολιτικής να επιβάλει την Ένωση της Κρήτης με το νέο Ελληνικό Κράτος και η αγγλική πολιτική, που ήθελε μια Κρήτη αποκλειστικά δική της βάση για την εξάπλωση της επιρροής της Αγγλίας στη Μέση Ανατολή, συνετέλεσαν σ’ αυτήν την εξέλιξη.
Οι Εγγλέζοι άλλωστε θεωρούσαν ότι ο Καποδίστριας ήτανε πράκτορας των Ρώσων και σε περίπτωση Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, θα διευκόλυνε την κάθοδο των ανταγωνιστών τους Ρώσους στο Αιγαίο και έτσι έκαναν τα πάντα να την αποτρέψουν με την βοήθεια των ντόπιων ενεργουμένων τους.
Η ενοχή της τότε ελληνικής πολιτείας η οποία κάτω από τις εντολές των Εγγλέζων εγκατέλειψε την Κρήτη στην τύχη της, κρύφτηκε πίσω από το άλλοθι του ανυπόστατου ψεύδους ότι δήθεν η Κρήτη “εν εκινήθη παντάπασιν”.
83 χρόνια μετά – Ενωση με την Ελλάδα
Έπρεπε δε να περάσουν 83 ολόκληρα χρόνια, την 1η Δεκεμβρίου 1913, για να ενωθεί τελικά η Κρήτη με την Ελλάδα, μετά από σκληρές αιματηρές θυσίες και ολοκαυτώματα του κρητικού λαού.
Τι έγινε όμως μέσα σ’ αυτή την καθοριστική δεκαετία για την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήματος.
Ποιος γνωρίζει σήμερα ότι η Κρήτη χωρίς ουσιαστική βοήθεια είχε ελευθερωθεί με τις πενιχρές ίδιες δυνάμεις αλλά με τον δικό της «ίδιον τρόπον».
Χαϊνηδες οι Κρητικοί αγωνιστές
Όλοι μιλάμε σήμερα για αρματολούς και κλέφτες, γιατί δεν μιλάμε για τις μεγάλες προσωπικότητες των αληθινών επαναστατών της Κρήτης τους Χαϊνηδες.
Γιατί δεν γνωρίζει ο κρητικός λαός τους μυημένους στην Φιλική Εταιρεία Κρήτες;
Γνωρίζουμε την Αγία Λαύρα, τις επαναστατικές συγκεντρώσεις στην Καλαμάτα και την Αρεόπολη. Αγνοούμε όμως τα σηκωμένα φλάμπουρα των Κρητικών στα Γλυκά Νερά και στην Παναγία τη Θυμιανή στα Σφακιά. Ποιος έχει μιλήσει για τα Τουρκικά Τάγματα των γενίτσαρων και τους φοβερούς γενίτσαρους Αγρολίδη στη Μεσσαρά και Αλιδάκη στον Αποκόρωνα.
Υπάρχει πλήρης άγνοια για την Καγκελαρία των Σφακιών για τις μεγάλες μάχες σ’ όλες τις περιοχές της Κρήτης. Οπως και για τις αιματηρές σφαγές χριστιανών στο Ηράκλειο, στα Χανιά και στο Ρέθυμνο και των 6 επισκόπων στο Ηράκλειο.
Οι ηρωικές μορφές των Χάληδων, του κρυπτοχριστιανού Μιχάλη Κουρμούλη, του Δημήτρη Λογίου, του Ξωπατέρα του Μανώλη Καλάκη, του Σταυρούλη Νιώτη του Σταύρου Ξετρύπη, του Μιχάλη Κόρακα κ.α. δεν αναφέρονται δίπλα στους υπόλοιπους Έλληνες ήρωες της επανάστασης του 1821. Αλλά αγνοούμε και τις μεγάλες οικογένειες των Γιαννάρηδων, των Κουτσούρηδων, των Τσουδερών, των Λεράτων, των Βλάχων, των Σαρρήδων, των Παλμέτηδων κ.ά. που πρόσφεραν βαρύ τίμημα για την ελευθερία.
Συμμετοχή των Κρητών στην Επανάσταση του 1821
Σημαντικά γεγονότα που τεκμηριώνουν την συμμετοχή των Κρητικών στην επανάσταση του 1821 είναι ο πρωταγωνιστικός ρόλος των Κρητών στα επαναστατικά γεγονότα στην Πελοπόννησο και την Ρούμελη. Κρήτες στην Εξοδο του Μεσολογγίου, Κρήτες στη μάχη στο Μανιάκι, Κρήτες στην μάχη στους Μύλους Αργολίδας. Ο Μακρυγιάννης μάλιστα, έγραψε ότι “τους Μύλους τους κρατούν ο Υψηλάντης με τους Κρητικούς”. Κρήτες στη Μάχη στον Ανάλατο, στο Φάληρο με τον Καραϊσκάκη κλπ…) και πολλά άλλα που είναι άγνωστα σήμερα.
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο πρέπει να τα περιλάβει, επιτέλους, στα διδακτικά βιβλία της ιστορίας, που σήμερα ένοχα σιωπούν. Μπορεί να αναδείξει και να εκλαϊκεύσει όλα τα γεγονότα της άγνωστης περιόδου 1770 έως το 1843, μέχρις ότου δηλαδή ένας άλλος Κρητικός, ο μαχητής της Γραμπούσας, ο Δημήτριος Καλλέργης, μαζί με τον Μακρυγιάννη επέβαλλαν ουσιαστικά στο βασιλιά Όθωνα, την νύχτα της 3ης Σεπτεμβρίου την αποδοχή του πρώτου Συντάγματος της χώρας.
Πηγή : Δημ. Κ. Σαρρής <Κρήτη και 1821: Απάντηση σε ανιστόρητους> εφημ. ΠΑΤΡΙΣ
1 Σχόλιο