Της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη  – Δημοσιεύτηκε στο SLPress στις 15/12/2022

«Το σκάνδαλο διαφθοράς φαίνεται να επιβεβαιώνει την παλιά προκατάληψη, ότι οι Βρυξέλλες είναι ένας τόπος, όπου η γραφειοκρατία διαρκώς πολλαπλασιάζεται και το ένα χέρι νίβει το άλλο» γράφει ο γερμανικός Τύπος για το πολύκροτο σκάνδαλο Κατάρ-Gate, φοβούμενος πως ο “λαϊκισμός” του Ούγγρου ηγέτη Βίκτορ Όρμπαν και των ομοϊδεατών του (Μαρίν Λεπέν, Μελόνι) θα δικαιωθεί από τις εξελίξεις. 

Θα αποπειραθώ να απορρίψω τα δυτικά ταμπού, που εμποδίζουν τη διαμόρφωση ορθολογικής άποψης για το εξαιρετικά σοβαρό αυτό θέμα. Καταρχήν, είναι απαραίτητο να τεθεί το ερώτημα του τι σημαίνει και τι περιλαμβάνει ο σύγχρονος “λαϊκισμός”. Ορθότερα τι τελικώς πρεσβεύουν τα “λαϊκίστικα” κόμματα. Και τούτο διότι η πάγια τακτική των αντίπαλων παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων είναι να εκλαμβάνουν ως δεδομένο, αλλά και γενικότερα ως αποδεκτό, το γεγονός ότι το σύνολο των επιλογών αυτών των κομμάτων είναι αρνητικό και κατακριτέο. Συνεπώς, επισύρει την ανάγκη απόρριψής τους. Η ονομασία, που εσκεμμένα δόθηκε σ’ αυτά τα κόμματα (“λαϊκίστικα”) από τους παραδοσιακούς πολιτικούς ακριβώς σε αυτό απέβλεπε.

Η κριτική, λοιπόν, που πηγάζει και ενθαρρύνεται από τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα, εναντίον των “λαϊκίστικων” κομμάτων, τα εμφανίζει, συλλήβδην, σαν φασιστικά, ρατσιστικά, αντισημιτικά και ακραίως εθνικιστικά. Αυτή όμως η εκδοχή, χρειάζεται να ερευνηθεί με μεγαλύτερη σοβαρότητα, δεδομένου ότι οι “λαϊκιστές”, σε μικρό διάστημα από την εμφάνισή τους, επεκτείνονται σταθερά στην Ευρώπη και όχι μόνο. Στην Ιταλία δε, έχουν εκλέξει πρωθυπουργό.

Πολύ πριν την κρίση του πληθωρισμού που προέκυψε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, είχε προηγηθεί η αποτυχία των μεγαλεπήβολων σχεδίων του Γάλλου προέδρου Μακρόν για την μεταρρύθμιση της ΕΕ, τα οποία είχαν γίνει δεκτά με ψυχρότητα, όχι μόνο από τους συμπατριώτες του, αλλά και από την τότε Γερμανίδα καγκελάριο. Αν κρίνει κανείς τις επιτυχίες των “λαϊκίστικων” κομμάτων, οι εξαγγελίες “θέλουμε να σώσουμε την Ευρώπη, η οποία δεν έχει καμία σχέση με γραφειοκράτες, τραπεζίτες και χρηματιστές“. Εξαγγελίες που προφανώς και θα βρουν περαιτέρω πρόσφορο έδαφος, έπειτα από το αποκρουστικό σκάνδαλο χρηματισμού που αποκαλύφθηκε στην Ευρωβουλή, το οποίο αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου.

Λαϊκισμός και εθνικισμός

Η συχνότερη κατηγορία, που οι πολιτικοί αντίπαλοι απευθύνουν στα “λαϊκίστικα” κόμματα είναι ο εθνικισμός, που κατ’ αυτούς έχει φασιστικές ρίζες. Η αναφορά στον εθνικισμό, σίγουρα, περιλαμβάνει πολλές κλίμακες: Από την ήπια και απλή εθνική κυριαρχία, που απαιτεί σεβασμό εθνικών συνόρων, καθώς και περιφρούρηση της θρησκευτικής, πολιτιστικής, και ιστορικής ιδιαιτερότητας του κάθε λαού, έως την επιθετική και εχθρική ναζιστική νοοτροπία επέκτασης συνόρων, σε βάρος άλλων λαών, γενοκτονίας και υποδούλωσής τους.

Εύλογα διερωτάται κανείς για ποιους λόγους η κατακραυγή εναντίον του εθνικισμού, στις ημέρες μας, επιλέγει τις πιο ακραίες θέσεις του για να υποστηρίξει ότι συλλήβδην “οι λαϊκιστές είναι φασίστες και ρατσιστές”. Αν έτσι είχαν τα πράγματα, τότε όλες ανεξαιρέτως οι χώρες, πριν από την επικράτηση της παγκοσμιοποίησης, στη δεκαετία του ’80, θα ήταν φασιστικές και θα είχαν δημοκρατικοποιηθεί με την επιβολή της παγκοσμιοποίησης, εφόσον επρόκειτο για έθνη-κράτη. Πρόκειται, εμφανώς, για ασύγγνωστα αφελές, όσο και λανθασμένο συμπέρασμα.

Αλλά, και πέρα από το παντελώς αβάσιμο αυτό επιχείρημα, που όμως έχει κακώς επικρατήσει, με τη σύμπραξη και της πλειονότητας των ΜΜΕ είναι, επιπλέον, ανάγκη να τεθεί σχετικά επί τάπητος ο ακόλουθος προβληματισμός: Αν, δηλαδή, οι Ευρωπαίοι, σε ολοένα αυξανόμενο ποσοστό, επιλέγουν ελεύθερα τις προδιαγραφές των “λαϊκιστών”, ποιος θα είχε το δικαίωμα να αναχαιτίσει την εξέλιξή τους; Και πόσο δημοκρατική θα ήταν μια τέτοια προσπάθεια; Και αν, πράγματι, οι “λαϊκιστές” μάχονται για μια Ευρώπη των λαών και όχι των τραπεζών, όπως υποστηρίζουν, οι απόψεις τους θα ήταν ευχής έργο να εισακουστούν από την ηγεσία της ΕΕ.

Στη συνέχεια, αφού απαλλάσσεται ο εθνικισμός από την ταύτισή του με ακροδεξιές και επεκτατικές ιδεολογίες, θα πρέπει επιπλέον να του αναγνωριστεί και ένα θετικό: Θωρακίζει τους επί μέρους κυρίαρχους λαούς από τον κίνδυνο της απορρόφησής τους από μια παγκόσμια διακυβέρνηση, για την εγκαθίδρυση της οποίας γίνονται προσπάθειες ανά την υφήλιο.

Οι επιλογές του “λαϊκισμού”

Ας ρίξουμε, όμως, και μια σύντομη ματιά στις επιλογές του “λαϊκισμού”, προκειμένου να δειχθεί ότι ούτε αυτές ανήκουν στο χώρο της ακροδεξιάς και του φασισμού. Αντιθέτως, αυτές οι επιλογές μπορεί κάλλιστα να επιδιώκονται και από την Αριστερά και από την Δεξιά. Συνεπώς, η προσπάθεια μας θα πρέπει να είναι η αποθάρρυνση της στροφής των “λαϊκιστών” προς τον φασισμό και όχι η εναντίωση προς τον “λαϊκισμό”. Ειδικά και αν, όπως όλα δείχνουν, η υλοποίηση των στόχων τους προωθεί την κοινωνική Ευρώπη και την Ευρώπη των λαών.

Ο “λαϊκισμός”, λοιπόν, στρέφεται εναντίον των δυσμενών συνεπειών της παγκοσμιοποίησης και συμπορεύεται με το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της Γης, που είναι οι ηττημένοι της. Πρεσβεύει επιστροφή στο έθνος-κράτος. Να υπενθυμιστεί ότι με τον εμπορικό πόλεμο η υφήλιος έχει εισέλθει σε καθεστώς προστατευτισμού και συνεπώς η παγκοσμιοποίηση αποτελεί σταδιακά παρελθόν.

Ο “λαϊκισμός” είναι εναντίον κάθε μορφής ελιτισμού και συνεπώς πρεσβεύει την κατά το δυνατόν ισότητα μεταξύ των πολιτών. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντική προσπάθεια, ύστερα από την κορύφωση των κάθε μορφής ανισοτήτων, στη φάση της παγκοσμιοποίησης. Εναντιώνεται στην πολιτική λιτότητας της ΕΕ και υποστηρίζει ελεγχόμενη επεκτατική δημοσιονομική πολιτική. Η “λαϊκίστρια” Μελόνι μείωσε τον ΦΠΑ στα είδη πρώτης ανάγκης στον ιταλικό προϋπολογισμό του 2023.

Ο “λαϊκισμός” ευνοεί την κρατική παρέμβαση και τις δημόσιες επενδύσεις και όχι το νεοφιλελευθερισμό. Διαφωνεί με την πολιτική και τις προτιμήσεις της ΕΕ και αποβλέπει στη μεταβολή και βελτίωσή της, αν όχι και στη διάλυσή της. Θέλει ελεγχόμενα σύνορα και προγραμματισμένη υποδοχή μεταναστών, αλλά όχι λαθρομεταναστών. Οι προτιμήσεις αυτές, των “λαϊκιστών” είναι κοινές σε δεξιά και αριστερά κόμματα, παρότι ενδέχεται να διαφέρουν στα ποσοστά των εκάστοτε αναμεταξύ τους συνδυασμών. Γι’ αυτό, και με το “λαϊκισμό” είναι ορθό το συμπέρασμα ότι δηλαδή υποχωρεί η παραδοσιακή διάκριση σε δεξιά και αριστερή πολιτική.

Η ανάπτυξη του ‘λαϊκισμού’ φαίνεται να συμβαδίζει και με άλλες σημαντικές εξελίξεις, που μεταβάλλουν ριζικά το παγκόσμιο σκηνικό, όπως η άνοδος του προστατευτισμού, η εισβολή της Κίνας στη Δύση, η υποχώρηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας που παραχωρεί τη θέση της στην ανελεύθερη δημοκρατία, η αναβίωση του έθνους-κράτους. Παρότι, λοιπόν, το όνομα των “λαϊκιστών” δημιουργεί αρχικά μια δυσμενή εντύπωση, που αποτελεί άλλωστε και την πρόθεση των αντιπάλων του, η εμβάθυνση στις αρχές τους βελτιώνει σημαντικά την εικόνα τους.

Ο “λαϊκισμός” στην Ελλάδα

Το πρόβλημα, βέβαια, στο οποίο ήδη αναφέρθηκα, είναι η απειλή των ακροδεξιών προτιμήσεων, κάποιων από τα “λαϊκίστικα” αυτά κόμματα. Αν η τάση αυτή εμπεδωθεί αποτελεί σαφώς ανερχόμενο κίνδυνο. Πιστεύω ότι θα ήταν ενδιαφέρον να ερευνηθούν οι λόγοι αυτής της δεξιόστροφης τάσης ορισμένων από τα νέα αυτά κόμματα, αλλά προς το παρόν δεν έχω την απάντηση.

Είναι πιθανόν να σχετίζεται με τις αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και με την απογοήτευση της λειτουργίας των αριστερών πολιτικών κομμάτων, τα οποία αδυνατούν να εφαρμόσουν τις κατευθύνσεις μακροοικονομικής πολιτικής που πρεσβεύουν, επειδή κατεξοχήν στα ευρωπαϊκά πλαίσια επικρατεί η μονοδιάστατη πολιτική της ΕΕ. Ακόμη πιθανόν να σχετίζεται με τα προβλήματα που δημιουργεί η συρροή μεταναστών και η άνοδος της εγκληματικότητας, που ίσως παραπέμπουν στην ανάγκη μιας πιο αυστηρής διακυβέρνησης.

Στην Ελλάδα έχω δυσκολίες να κατατάξω πολιτικά κόμματα στην πλευρά του ‘λαϊκισμού’. Εξαιρούνται, σίγουρα, από αυτήν τα παραδοσιακά κόμματα. Αλλά ανάμεσα στα πολυάριθμα νεοσύστατα, είναι σχετικά ανασφαλής όχι μόνο η υπαγωγή τους στον “λαϊκισμό”, αλλά και ο διαχωρισμός τους σε δεξιά και αριστερά. Η δυσκολία οφείλεται στον σημαντικό αριθμό τους, στον περιορισμένο χρόνο που διέθεταν για την εμφάνιση των θέσεων τους και σε κάποιες περιπτώσεις και στη σύγχυση των προτιμήσεών τους, οι οποίες είχαν προέλευση και από την Αριστερά και από τη Δεξιά.

Εξαιτίας του δικομματισμού, που εκτιμάται ότι θα έχει εξαιρετικά ισχυρή παρουσία στις επερχόμενες εκλογές, στην περίπτωση της Ελλάδας δεν θα διευκολυνθεί η ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων αυτών των νέων κομμάτων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι αν και ο ΣΥΡΙΖΑ ξεκίνησε ως “λαϊκίστικο” κόμμα, στην πορεία οι προτιμήσεις που υιοθέτησε έπαυσαν να τον κατατάσσουν στους λαϊκιστές.