Η περίοδος που διανύουμε είναι συγκλονιστική, και από κάποιες πλευρές τρομακτική, καθώς η παλιά διεθνής τάξη, που ήταν μαζί μας από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου διαλύεται, εις τα εκ των συνετέθη, και το νέο παγκόσμιο καθεστώς δεν έχει ακόμη αποκτήσει σάρκα και οστά.

Όλα δείχνουν ότι ο νέος πλανητάρχης, Ντόναλντ Τραμπ αρνείται να εξακολουθήσει να έχει το ρόλο των προκατόχων του, και φαίνεται να επιλέγει για τον ίδιο και τις ΗΠΑ μια μορφή απομονωτισμού.

Δυστυχώς, στην αποψινή μου ομιλία, δεν θα είναι δυνατόν να αποφύγω τα μάλλον, τα περίπου, και τα ίσως, καθώς το νέο διεθνές σχήμα είναι, ακόμη συγκεχυμένο. Αλλά και επιπλέον, πρέπει να προσθέσω ότι πολλές ενδείξεις πείθουν ότι, μεταξύ των άλλων, ο Τραμπ προσπαθεί να θολώσει τα νερά των επιλογών του. Να δώσει την εντύπωση ότι στερείται σχεδιασμού για το μέλλον, ότι αλλάζει συνεχώς τους στόχους του, αλλά και ακόμη ότι, κάποιες φορές, στερείται σοβαρότητας.

Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι μπορεί να είναι τόσο απροετοίμαστος και τυχάρπαστος. Και τούτο, επειδή οι πεποιθήσεις του, για την ανάγκη εφαρμογής του προστατευτισμού, εμφανίζονται τόσο παλιά, όσο το 1987, οπότε είχαν δημοσιευθεί σε τρεις μεγάλες εφημερίδες, με το βασικό ερώτημα «γιατί εμείς να πληρώνουμε για πλοία, που δεν είναι δικά μας» Αλλά και επειδή το άθροισμα των κινήσεών του, παρότι κάποτε δείχνει έλλειψη συγκρότησης, με λίγη προσοχή απολήγει σε κάτι συγκεκριμένο, και τέλος επειδή περιβάλλεται από πλήθος έμπειρων συμβούλων.

Συζητώντας με τον αγαπητό φίλο και πρόεδρο του ΕΛΙΣΜΕ Ιωάννη Μπαλτζώη μου έδωσε την εντύπωση ότι θα προτιμούσατε μια ομιλία για τη μελλοντική εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, και λιγότερο για την οικονομική τους πολιτική. Θα το προσπαθήσω, παρότι ειδικά μέσω των οικονομικών μέτρων, βασικά των δασμών, ο Τραμπ επιδιώκει τη χάραξη του νέου διεθνούς πολιτικού καθεστώτος.

Στο Μέρος Ι, λοιπόν, της ομιλίας μου, θα προσπαθήσω να προβάλλω τους στόχους, που επιδιώκει να πραγματοποιήσει ο Τραμπ, ενώ στο Μέρος ΙΙ, θα αναζητήσω τη μορφή που αναμένεται να έχει η νέα διεθνής τάξη.

ΜΕΡΟΣ Ι. ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΤΡΑΜΠ

Οι επιλογές του νέου πλανητάρχη μπορεί να διακριθούν καταρχήν σε φαινομενικά ασήμαντες, κατακριτέες ή και ακατανόητες, που όμως προετοιμάζουν το έδαφος για τις ουσιαστικές του ανατροπές. Από τον κατάλογο απουσιάζει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που δεν είναι, προς το παρόν, στους στόχους του Τραμπ, αλλά δεν μπορεί και να αποκλειστεί.

Α. Φαινομενικά επιπόλαιες, αλλά καθοριστικές επιλογές για τη συνέχεια

Ο πρώτος και σίγουρα ο σπουδαιότερος, για την επιτυχία του συνόλου των ανατρεπτικών μέτρων, στόχος του Τραμπ, είναι η παγκόσμια αποδοχή του, ως επικεφαλής της τύχης και της πορείας της υφηλίου. Είναι η επιδίωξη του μεγαλείου, στην ύπατη μορφή του, για την Αμερική, μέσω των δικών του ενεργειών.

Η καθολική του, δηλαδή, αναγνώριση, ως του πιο ισχυρού αρχηγού της υφηλίου, που όλοι τον φοβούνται και τον προσκυνούν, και από τις αποφάσεις του οποίου εξαρτάται η πορεία του κόσμου. Πρόκειται για στόχο πολύ γενικό, που σίγουρα στερείται ειδικών προδιαγραφών. Αλλά μέσα στον οποίον χωρά, θα έλεγα, το σύνολο των επί μέρους επιλογών ενός ηγέτη.

Ο Τραμπ, λοιπόν, δίνει το στίγμα του, αρχίζοντας με την επιβολή πρωτόγνωρων, για τις σύγχρονες οικονομίες, δασμών, το υπερβολικό ύψος πολλών από τους οποίους σίγουρα στερείται σοβαρότητας. Όπως, κατεξοχήν, οι δασμοί εναντίον της Κίνας.

Στο σημείο αυτό εντοπίζεται εμμέσως και η συγκαλυμμένη δήλωση του Τραμπ, ότι θα συντρίψει την πρώτη τη τάξει απειλή εναντίον της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας της Αμερικής, που είναι η Κίνα, αν δεν συμμορφωθεί προς τας υποδείξεις.

Ο Τραμπ θέλει να συντρίψει τον Σι Τζινπινγκ στα μάτια της υφηλίου, κάτι που ο Κινέζος, φυσικά, δεν θα δεχθεί. Ο Τραμπ δεν επιδιώκει καλές σχέσεις με τον Κινέζο ηγέτη, αλλά επίδειξη δύναμης. Ο χειρισμός των δασμών προσδιορίζει τη φυσιογνωμία της νέας διεθνούς τάξης, αλλά και τους κινδύνους και την αβεβαιότητα.

Εξυπακούεται, καταρχήν, ότι αυτού του ύψους οι δασμοί δεν πρόκειται να διατηρηθούν, αλλά έχουν θέση προειδοποίησης, για το τι ενδέχεται να ακολουθήσει.

Συνεχίζοντας, την προβολή προειδοποιητικών εντυπώσεων, πριν από τα κυρίως μέτρα, ο Τραμπ επιλέγει, χωρίς επισημότητα προς το παρόν, εκείνους τους ηγέτες που θεωρεί άξιους και ουσιαστικούς, για να συνομιλούν μαζί του. Και για τους υπόλοιπους, ο Τραμπ επιφυλάσσει αδιαφορία, καταφρόνια και έκδηλη απροθυμία να έχει σχέσεις μαζί τους.

Οι προτιμήσεις του Τραμπ, που ίσως να εκλαμβάνονται από ορισμένους ως τυχαίες, ακατανόητες ή και απαράδεκτες, περικλείουν, ωστόσο, το σύνολο σχεδόν του παρελθόντος, που απορρίπτει και του νέου που αγκαλιάζει. Φωτογραφίζουν τις συγκλονιστικές ανατροπές, που έρχονται έτσι στη ζωή μας.

Και πιο συγκεκριμένα, οι ηγέτες, με τους οποίους ο Τραμπ επιθυμεί να συνδιαλέγεται έχουν ορισμένες ιδιότητες. Είναι ισχυροί, είναι επικεφαλής μη συστημικών κυβερνήσεων, δεν έσπευσαν να δηλώσουν προτίμηση προς την αντίπαλό του, στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές, αλλά και δεν ορκίζονται πίστη στο καθεστώς της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μέσω προσκλήσεων, τρόπων συμπεριφοράς ή και ηχηρών παραλείψεων, ο Τραμπ έκανε παγκοίνως γνωστό με ποιους θα ήθελε να συμπορευτεί, αλλά και τι αφήνει πίσω του, από ηγέτες και καθεστώτα.

Β. Ο κεντρικός στόχος: Η Αμερική να ξαναγίνει μεγάλη

Αυτή, η καταρχήν ολίγον φαιδρή ευχή, που άλλωστε αποτελούσε την προμετωπίδα των επιδιώξεων του Τραμπ, και στην πρώτη του προεδρεία, ήδη τώρα περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα με αντίστοιχα αναμενόμενα αποτελέσματα, τα οποία φέρνουν τα κάτω πάνω, όχι μόνο εντός της Αμερικής, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Με ποια μέτρα και τρόπους ο Τραμπ θα προσπαθήσει να σώσει την Αμερική;

α)Με την εγκατάλειψη της παγκοσμιοποίησης

Το πρώτο και πολύ καθοριστικό μέτρο, που φέρνει την μεγάλη ανατροπή είναι η εγκατάλειψη της παγκοσμιοποίησης υπέρ του προστατευτισμού. Βέβαια, αυτή η μεταβολή του ρυθμιστικού καθεστώτος των συναλλαγών είχε αρχίσει πριν από τον Τραμπ, και επισημοποιήθηκε απ’αυτόν.

Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι με το τέλος της παγκοσμιοποίησης κάνουν την εμφάνισή τους και επεκτείνονται οι μη συστημικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη και όχι μόνο.

Οι κυβερνήσεις αυτές, που δεν ανήκουν στις προδιαγραφές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, είναι οι αντιδράσεις του ακραίου τρόπου με τον οποίον εφαρμόστηκε η παγκοσμιοποίηση, και των πολυάριθμων δεινών που προκάλεσε, με κυρίαρχο τη διάλυση της μεσαίας τάξης.

Η παγκοσμιοποίηση και ο προστατευτισμός είναι τα δύο μοναδικά συστήματα που ρυθμίζουν τις συναλλαγές, και που εναλλάσσονται περίπου κάθε 50 χρόνια. Η εναλλαγή αυτή οφείλεται στην κορύφωση των μειονεκτημάτων του κάθε συστήματος, όταν αγγίζει προς το τέλος του χρόνου εφαρμογής του, και στις ελπίδες που δημιουργούνται ότι τα αποτελέσματα του διαδοχικού συστήματος θα είναι καλύτερα.

Ο Τραμπ, που τώρα καταφέρεται εναντίον της παγκοσμιοποίησης παραβλέπει προφανώς, ότι ήταν η Αμερική που επέβαλε την παγκοσμιοποίηση. Την επέβαλε πιστεύοντας ότι έτσι θα περιόριζε τις απειλές εναντίον της πρωτοκαθεδρίας της, από τις τότε ταχύτατα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ευρώπης και της Ιαπωνίας.

Και, ακόμη, διαφεύγει, από τον Τραμπ το γεγονός ότι τα δεινά της αμερικανικής οικονομίας, οφείλονται στις δικές της ανεπιτυχείς προβλέψεις και παραλείψεις. Οφείλονται, δηλαδή, κυρίως στο ότι η Αμερική δεν διέβλεψε έγκαιρα τους κινδύνους, από την ταχύτατα ανερχόμενη οικονομία της Κίνας, η οποία ωφελήθηκε τα μέγιστα από την παγκοσμιοποίηση.

β) Με την επιβολή δασμών

Ο Τραμπ τώρα αναμένει τη σωτηρία της Αμερικής από τον προστατευτισμό, που συνδυάζεται και με έναν οργισμένο, θα έλεγα, απομονωτισμό. Και τούτο, επειδή πιστεύει ότι ορισμένοι εκμεταλλεύτηκαν και λεηλάτησαν την Αμερική. Συγκεκριμένα, ο Τραμπ θεωρεί εχθρικές, τις χώρες εκείνες, των οποίων οι εμπορικές συναλλαγές καταλήγουν σε αρνητικό ισοζύγιο για την Αμερική, και σε θετικό για τις ίδιες.

Με το σκεπτικό αυτό, που δεν είναι βέβαια ορθολογικό, από οικονομικής πλευράς, στοχοποιείται πρώτη η Κίνα στο προσκήνιο των μη φιλικών οικονομιών, προς την Αμερική και έπεται η ΕΕ.

Πρέπει, κατά τον Τραμπ, να τιμωρηθούν με την επιβολή υψηλών δασμών, επειδή δεν αγόραζαν αρκετά αμερικανικά προϊόντα.

Το ερώτημα, βέβαια είναι το γιατί τον Τραμπ τον απασχολεί σε τέτοιο βαθμό το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας του. Και η απάντηση είναι ότι αυτό αποτελεί μια πραγματική απειλή για την Αμερική, την οποίαν ο Τραμπ προσπαθεί να αποτρέψει με την εφαρμογή συνδυασμού μέτρων, όπως,

γ)Με τον έλεγχο του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο

Συγκεκριμένα, ο Τραμπ επιδιώκει με όλους τους τρόπους, θετικό εμπορικό ισοζύγιο, κύρια και πρωταρχικά με την Κίνα. Και για να το επιτύχει καταφεύγει στη λήψη μέτρου, επικίνδυνου, ανορθόδοξου και αμφίβολων αποτελεσμάτων. Πρόκειται για την απόφαση του Τραμπ, που όπως όλα δείχνουν, επιδιώκει τη μείωση της εξωτερικής αξίας του δολαρίου, προκειμένου να ενισχυθούν έτσι οι εξαγωγές και να περιοριστεί ή και να εξαφανιστεί το εμπορικό έλλειμμα.

Το εμπορικό έλλειμμα της Αμερικής, μετά από μικρή ύφεση, πήρε και πάλι ανοδική φορά και έφθασε στα 918,4 δισεκατομμύρια δολάρια. Η πληρωμή αυτού του ελλείμματος συντελείται με την έκδοση ομολόγων, που ο υπόλοιπος κόσμος αγοράζει, εφόσον διατηρείται η εμπιστοσύνη στο δολάριο, και έτσι αναγνωρίζεται ως κυρίαρχο διεθνές αποθεματικό νόμισμα.

Αν όμως διασαλευθεί η εμπιστοσύνη στο δολάριο, και εξαιτίας υπερβολικού εμπορικού ελλείμματος, τα πράγματα θα γίνουν πολύ δύσκολα.

Η Αμερική, λοιπόν, κινδυνεύει από την Κίνα, και συγκεκριμένα από την αυξητική τάση του εμπορικού ελλείμματος που δημιουργούν οι εμπορικές συναλλαγές μαζί της.

Έτσι, η Κίνα χαρακτηρίζεται από τον Τραμπ, ως ο κατεξοχήν εχθρός της Αμερικής, και ο Τραμπ εμφανίζεται αποφασισμένος να την συντρίψει με την επιβολή, εναντίον της, τεραστίων δασμών.

Η επιβολή δασμών συνδέεται με κινδύνους, μεταξύ των οποίων ο περιορισμός του ρυθμού ανάπτυξης, εξαιτίας της μείωσης του όγκου των συναλλαγών, καθώς και ο πληθωρισμός ή και ακόμη χειρότερα ο στασιμοπληθωρισμός. Και φυσικά, η επιβολή δασμών προκαλεί ανταποδοτικούς δασμούς.

Ωστόσο, η επιβολή δασμών μπορεί να έχει και θετικά αποτελέσματα για την οικονομία που τους επιβάλλει, και συνεπώς η αντιμετώπισή τους εξαρτάται από τους στόχους που εκάστοτε επιδιώκονται μέσω αυτών.

Στην προκείμενη, λοιπόν, περίπτωση, η Αμερική, πέρα από τον περιορισμό του ελλείμματος στο εμπορικό της ισοζύγιο, κύρια και πρωταρχικά, με την Κίνα, αναμένει και άλλα θετικά αποτελέσματα από την επιβολή δασμών.

Αυτά, σε γενικές γραμμές, στοχεύουν στο να επιβραδύνουν τους αναπτυξιακούς ρυθμούς της Κίνας και να περιορίσουν την πρόοδο της ειδικά στις νέες τεχνολογίες.

Και αναφορικά με την Αμερική, οι αναμονές του Τραμπ, από την επιβολή δασμών είναι σημαντικές, πιθανότατα υπερβολικές και γι’αυτό δύσκολο να επιτευχθούν. Ειδικότερα ο Τραμπ ελπίζει ότι

δ) Αύξηση του ποσοστού αυτάρκειας σε προιόντα κυρίως νέας τεχνολογίας, αλλά και επανάληψη της εκβιομηχάνισης

Όσο και αν αυτό φαίνεται ανορθόδοξο για την πρώτη οικονομία του 21ου αιώνα, η Αμερική στοχεύει σε μια δεύτερη εκβιομηχάνιση. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος της απόφασής της για περιορισμό των αμυντικών δαπανών της, που εξάλλου αποτελεί και έμπρακτη πρόθεση αποφυγής πολέμων. Παρότι, είναι λογικό, η επανάληψη της διαδικασίας εκβιομηχάνισης, στον 21ο αιώνα, να συνδέεται με πλήθος αμφιβολιών, ως προς την επιτυχία της, ο Τραμπ φαίνεται αποφασισμένος να την επιχειρήσει. Και αν έχει κάποιες πιθανότητες επιτυχίας αυτός ο στόχος, μόνο με καθεστώς προστασίας από τον διεθνή ανταγωνισμό θα μπορούσε να υλοποιηθεί. Και δεν είναι ο μόνος, γιατί όπως όλα δείχνουν, την ίδια πρόθεση έχει εκδηλώσει και η ΕΕ. Η οποία, ωστόσο, θα είναι αδύνατον να την επιτύχει, γιατί εκτός των εγγενών δυσχερειών του όλου εγχειρήματος, επιδιώκει ταυτόχρονα και την πραγματοποίηση της άμυνάς της, με φανταστικό προς το παρόν προϋπολογισμό 800 δισεκατομμυρίων Ε.

Στα αναμενόμενα θετικά αποτελέσματα των δασμών, από τον Τραμπ, θα πρέπει να προστεθεί και η επιστροφή των βιομηχανιών, που είχαν εκπατριστεί με την παγκοσμιοποίηση, αλλά και η συρροή νέων, που θα προσελκυστούν στην Αμερική, προκειμένου να αποφύγουν έτσι την καταβολή δασμών.

Αν και εφόσον οι παραπάνω βασικές επιδιώξεις του Τραμπ επιτύχουν, το αναμενόμενο κέρδος για την Αμερική θα είναι η παραμονή της στις επάλξεις της υφηλίου για μερικά ακόμη χρόνια. Ας πούμε για 3-5, καθώς η παρακμή της Δύσης δεν είναι δυνατόν να αναχαιτιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, και η εναλλαγή πολιτισμών είναι νομοτελειακή. Φυσικά, στο χρόνο που ελπίζεται να κερδηθεί από τις ΗΠΑ, τα πάντα είναι δυνατόν να συμβούν, ακόμη και ένας Γ’Παγκόσμιος που να κερδηθεί από την Αμερική.

Γ. Οι κίνδυνοι αποτυχίας

Η εμφανής επιθετικότητα και η έλλειψη ανεκτικότητας του Τραμπ θα πρέπει, συνεπώς, να αποδοθεί στην ανάληψη, εκ μέρους του, υψηλού βαθμού πιθανής αποτυχίας των σχεδίων του. Συνοπτικά, η αποτυχία ελλοχεύει από πολλές πλευρές, εν πολλοίς ανεξέλεγκτες.

α) Η δημιουργία ανταγωνιστικού νομίσματος προς το δολάριο

Να αρχίσουμε με το δολάριο, που απειλείται κυρίως από τις σχετικές προσπάθειες των BRICS, για τη δημιουργία ανταγωνιστικού νομίσματος προς το δολάριο.

Στην τελευταία σύνοδο των BRICS στο Καζάν της Ρωσίας, οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στην ανάγκη απεξάρτησης από το δολάριο στις συναλλαγές, χάρη στη δημιουργία κοινού νομίσματος. Μια τέτοια προοπτική τρομοκρατεί, και δικαιολογημένα την Αμερική, που κινδυνεύει να απολέσει έτσι την επιρροή της στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και την ευκολία της αντιμετώπισης του ανερχόμενου εμπορικού της ελλείμματος. Γι αυτό και ο Τραμπ απείλησε τους BRICS ότι αν τολμήσουν να προχωρήσουν σε δραστηριότητες απεξάρτησής τους από το δολάριο θα υποστούν δασμούς 100% για τα προϊόντα τους. Ωστόσο, εντελώς πρόσφατα, οι BRICS δήλωσαν ότι θα συνεχίσουν τις ενέργειές τους για τη δημιουργία ανταγωνιστικού νομίσματος στο δολάριο. Η συνέχεια θα εξαρτηθεί από τις αποφάσεις των δύο ηγετών, επικεφαλής των BRICS, της Ρωσίας και της Κίνας. Και συγκεκριμένα, από τις εκτιμήσεις τους, που είναι ακόμη συγκεχυμένες για το αν, δηλαδή, τους συμφέρει περισσότερο να εκμεταλλευτούν την αποδοχή της ύπαρξής τους από τον Τραμπ, κυρίως βέβαια και καταρχήν της Ρωσίας, ή αν αντιθέτως καταλήξουν στο ότι δεν μπορούν να του έχουν εμπιστοσύνη και συνεπώς είναι προτιμότερο να συνεχίσουν τις δραστηριότητες με τους BRICS.

β) Η συνέχιση υψηλών αναπτυξιακών ρυθμών από την Κίνα

Ο δεύτερος πολύ σημαντικός κίνδυνος εντοπίζεται στην Κίνα και ειδικότερα στην πιθανή αποτυχία των μέτρων του Τραμπ να επιβραδύνουν τους αναπτυξιακούς της ρυθμούς.

Και τούτο, επειδή η Κίνα φαίνεται να έχει προβλέψει, σε μεγάλο βαθμό τα εναντίον της μέτρα του Τραμπ, και να έχει πάρει στο μέτρο του δυνατού όλα εκείνα τα μέτρα, που ελαχιστοποιούν την αρνητική επιρροή τους επάνω της.

Συγκεκριμένα, τα μέτρα αυτά αποβλέπουν στην πολύ σημαντική αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης, χάρη στην άνοδο των μισθών, αλλά και χάρη στην, για πρώτη φορά στην ιστορία της Κίνας, απόδοση μεγάλης σημασίας στη ζήτηση υπηρεσιών, οι οποίες ήταν μέχρι τώρα παραγκωνισμένες. Και σε ότι αφορά τις εξαγωγές της, η Κίνα έχει ήδη στραφεί προς την ΕΕ. Η ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ τους θα ευνοήσει και τις δύο.

Αλλά, πέρα από την προοπτική σύσφιξης των σχέσεων με την ΕΕ ο Σι Τζινπίνγκ ελπίζει ότι οι δεσμοί που έχουν σφυρηλατηθεί με τις αναδυόμενες χώρες ενάντια στη δυτική κυριαρχία θα γίνουν ακόμη ισχυρότεροι, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες απομονώνονται περισσότερο υπό τον Τραμπ.

Η Κίνα ελπίζει ότι η πολιτική του Τραμπ, που δεν υπολογίζει κανέναν και τίποτε θα οδηγήσουν πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να του γυρίσουν την πλάτη και να αναπτύξουν στενότερες σχέσεις μαζί της.

Τα σχέδια του Τραμπ, σχετικά με την πολιτική του στο εσωτερικό της Αμερικής, δεν φαίνεται να διαφέρουν πολύ από τα αντίστοιχα της προηγούμενης προεδρίας του. Οπωσδήποτε, ο Τραμπ, δεν νοιάζεται, ούτε και στην πρώτη του προεδρεία, ούτε και τώρα, για ανακατανομή εισοδήματος υπέρ των φτωχότερων.

Συγκεκριμένα, όλα δείχνουν ότι ο Τραμπ σχεδιάζει να πληρώσει τη μείωση φόρων των πλουσίων, με την αύξηση των δασμών. Ωστόσο, εφόσον το σκηνικό Τραμπ επιτύχει, αναμένεται αύξηση της απασχόλησης στην Αμερική, από την προσέλκυση εταιρειών, που θα προσπαθήσουν να αποφύγουν την πληρωμή δασμών.

ΜΕΡΟΣ ΙΙ. Η ΝΕΑ ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΤΡΑΜΠ

Και τώρα στο Μέρος ΙΙ θα διερευνήσουμε το χάος, που δείχνει να αφήνουν πίσω τους οι εγκάρσιες μεταβολές του Τραμπ, σε ότι αποτελούσε πριν τη διεθνή τάξη.

Στον χώρο αυτόν, νομίζω ότι πρέπει να διαχωρίσουμε τις μεταβολές που έχουν λάβει ήδη τη μορφή τους, και τις άλλες που εμφανίζουν μια γενική διάλυση των πάντων, αλλά που ελπίζεται ότι, στη συνέχεια, θα διαμορφωθούν.

Α. Οι σαφείς επιλογές του Ντόναλντ Τραμπ

Ως πρώτη, σαφής και από πολλές πλευρές δραματική απόφαση του Τραμπ είναι η εγκατάλειψη της Δύσης, και της σημαίας της, που είναι η φιλελεύθερη δημοκρατία.

α) Η εγκατάλειψη της φιλελεύθερης δημοκρατίας

Πρόκειται, όπως είναι γνωστό, για το καπιταλιστικό καθεστώς που εδράζεται στο σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων, στην ελευθερία έκφρασης, καθώς και στην ανεμπόδιστη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών και ιδεών. Απέναντι σε αυτόν τον δυτικό πολιτισμό ορθώνεται ένα σύνολο χωρών που, κατά τη Δύση, βιώνει κάτω από το απορριπτέο καθεστώς της ανελεύθερης δημοκρατίας και που επιβάλλεται να εξαφανιστεί με κάθε μέσον, ακόμη και αν απαιτηθεί η χρήση όπλων. Γι’ αυτό η Δύση, από το 1945 και μέχρι σήμερα πάσχιζε να τον επιβάλλει με κάθε μέσον σε ολόκληρη την υφήλιο. Απόλυτα πεπεισμένη ότι μόνον αυτός εξασφαλίζει την ευδαιμονία και το πεπρωμένο της ανθρωπότητας.

Η προσκόλληση της Δύσης στη φιλελεύθερη δημοκρατία, αλλά και η υπεροψία της, απέναντι στο σύνολο των χωρών, που δεν την είχαν υιοθετήσει προκύπτει, μεταξύ και άλλων, από την παρακάτω δήλωση του J. Borrell, πρ. αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: «χτίσαμε έναν κήπο που συγκεντρώνει την πολιτική ελευθερία, την οικονομική ευημερία και την κοινωνική συνοχή. Ο υπόλοιπος κόσμος, ή το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου, είναι η ζούγκλα”.

Περιττό, βέβαια, να προσθέσω ότι η Δύση, έκλεινε ενσυνείδητα τα μάτια, όλα αυτά τα χρόνια, στις ολοένα αυξανόμενες περιπτώσεις, που η φιλελεύθερη δημοκρατία λειτουργούσε με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Και να αναφερθώ, ενδεικτικά, στην περίπτωση της κραυγαλέας διαφοράς αντιμετώπισης της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, σε σχέση με την πριν από 50 χρόνια εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο.

Η Δύση, ακόμη, έφθανε στα όρια παροξυσμού, ώστε να δικαιολογεί πολέμους εναντίον χωρών, που αποκαλούσε αλήτες, με το πρόσχημα ότι δεν εφάρμοζαν την φιλελεύθερη δημοκρατία.

Η φανατική αυτή προσήλωση της Δύσης στη φιλελεύθερη δημοκρατία, που εφαρμόζονταν κατά το δοκούν, ήταν αυτή που ευθύνεται για τον χωρισμό της υφηλίου σε δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις.

Στη Δύση, που διαλαλεί ότι είναι ο επίγειος παράδεισος, και στο Νότο που, δικαίως, πιστεύει ότι οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας εφαρμόζονται υπέρ των ισχυρών της Γής.

β)Η παρακμή της Δύσης

Και στο μεταξύ, δυστυχώς, η Δύση καταλαμβάνεται τα τελευταία χρόνια από προϊούσες ενδείξεις παρακμής, αρχίζοντας από τον δημογραφικό μαρασμό και τη γήρανση του πληθυσμού της, με έμφαση στις σχετικές εξελίξεις στην Ευρώπη, και προχωρώντας στην αποβιομηχάνιση, στις πρωτόγνωρες ανισότητες κατανομής, στη φτωχοποίηση και συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, στην ουσιαστική καθήλωση της αγοραστικής αξίας των μισθών, στην επάνοδο του πληθωρισμού, στη συνειδητοποίηση της εξάρτησης της Δύσης, όχι μόνο από απαραίτητες πηγές ενέργειας, αλλά και από βασικά διατροφικά και νέας τεχνολογίας προϊόντα. Και τελευταίως, η Δύση απεμπόλησε τις αξίες της, υιοθετώντας την woke agenda.

Ήταν λοιπόν βέβαιο ότι η πτώση της Δύσης, θα παρέσυρε και την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της Αμερικής, προσφέροντάς την στην Κίνα που συνοδεύεται και από ομάδα αναπτυσσόμενων, μέχρι τώρα, χωρών. Αυτό, ακριβώς, προσπαθεί να προλάβει και να αποτρέψει ο Τραμπ, με νύχια και δόντια.

Η παρακμαζόμενη Δύση πανικοβάλλει τον Τραμπ, που σπεύδει να την εγκαταλείψει, επιχειρώντας να σώσει έτσι την Αμερική. Ο θυμός του, η εξαγγελία μέτρων που συχνά φαίνονται παράλογα, το μένος του εναντίον της ταχύρρυθμα παρακμαζόμενης Ευρώπης, η παθιασμένη επανάληψη της πρόθεσής του να ξανακάνει την Αμερική μεγάλη, και πάνω απ’ όλα η βιασύνη εγκατάλειψης της Δύσης, πριν διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη, και παρασύρει μαζί της και την Αμερική, μπορούν έτσι και μόνον έτσι να εξηγηθούν.

Ο Τραμπ, λοιπόν, παίρνει στην πλάτη του, τρόπος του λέγειν, την Αμερική, και το πρώτο εύλογο ερώτημα είναι που την πηγαίνει, αλλά και το δεύτερο το εάν είναι δυνατόν να σωθεί η ίδια, ενώ καταποντίζεται η Δύση.

Β. Που πηγαίνει την Αμερική ο Τραμπ; αλλά, ταυτόχρονα, και την υφήλιο;

Στην πορεία της να ξαναγίνει μεγάλη, η Αμερική δεν έχει πια στο πλευρό της τους παραδοσιακούς της συμμάχους, που αποτελούσαν τη Δύση, εφόσον Δύση δεν υπάρχει πια. Για τα παλιά της στηρίγματα, και ιδιαιτέρως για την Ευρώπη, όχι μόνον αδιαφορεί ο Τραμπ, για την τύχη της, αλλά εμφανίζεται και πολύ θυμωμένος, επειδή η Αμερική πλήρωνε μέχρι τώρα για την ασφάλειά της στο ΝΑΤΟ, αλλά και γιατί επιπλέον η Ευρώπη ήταν αχάριστη, κατά τον Τραμπ, και δημιουργούσε ελλείμματα στο αμερικανικό εμπορικό ισοζύγιο.

α)Τέλος οι παλιοί δυτικοί σύμμαχοι της Αμερικής

Η πιο ουσιαστική, όμως, κατηγορία του Τραμπ, εναντίον της ΕΕ είναι η συνεχιζόμενη προσκόλλησή της στο καθεστώς της φιλελεύθερης δημοκρατίας, και συνεπώς η εχθρική συμπεριφορά της προς καθεστώτα αντίθετα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Δηλαδή, προς καθεστώτα ανελεύθερης δημοκρατίας.

Να συμπληρώσω στο σημείο αυτό ότι ο Τραμπ, ήδη από την πρώτη του προεδρεία, είχε εκφράσει την αποδοχή, αν όχι και τον θαυμασμό του προς κυβερνήσεις μη συστημικές. Η συμπεριφορά αυτή του Τραμπ, εναντίον της ΕΕ, μπορεί να αποδοθεί ως εξής: «Τέρμα ως εδώ, Ευρώπη, διότι πια δεν μπορείς να μου προσφέρεις τίποτα. Και το συμφέρον της Αμερικής είναι να αναζητήσει τώρα άλλους ορίζοντες».

β)Οι νέες συμμαχίες των ΗΠΑ

Να δούμε, λοιπόν, ποιοι είναι αυτοί οι νέοι ορίζοντες του Τραμπ. Θα έλεγα, ότι τους αναγγέλλουν ήδη, οι ενδεικτικές του προτιμήσεις όπως ο Ορμπάν της Ουγγαρίας, η Μελονι της Ιταλίας και βέβαια ο Πουτιν της Ρωσίας. Η επιλογή τους σηματοδοτεί το νέο καθεστώς της Αμερικής που θα είναι η ανελεύθερη δημοκρατία ή, άλλως, το περιεχόμενο των μη συστημικών κυβερνήσεων.

Όμως και πέρα από την επίσημη δήλωση Τραμπ εναντίον της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ερωτάται αν η προσέγγιση, κυρίως, προς τον Πούτιν, στη φάση των προσπαθειών περάτωσης αυτού του αναίτιου πολέμου, περικλείει και κάποιο ακόμη πιο σημαντικό μήνυμα. Δηλαδή, την νέα γεωπολιτική κατεύθυνση των συμμαχιών της Αμερικής.

Αναγκαστικά, με κάποιους δισταγμούς, θα υποστηρίξω ότι αυτή η κίνηση, ας πω, των φιλοφρονήσεων του Τραμπ, προς τον Πούτιν αποτελεί και προέκταση δήλωσης νέων συμμαχιών προς το Νότο. Και πιθανό, αλλά και λογικό φαίνεται, ο Τραμπ, εγκαταλείποντας τη συμμαχία του με τη Δύση, που δεν μπορεί να του προσφέρει τίποτα πια, να αναζητήσει μια θέση στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο και ανερχόμενο ολοκληρωμένο Νότο.

Εδώ, όμως, προβάλλει ένα όντως ακανθώδες ερώτημα, τι θα γίνει δηλαδή με την Κίνα που, για τον Τραμπ, είναι ο υπ’αριθμόν 1 οικονομικός εχθρός, και πρέπει με κάθε τρόπο, ακόμη και με δασμούς 125% να συντριβεί, να επιβραδυνθεί η ανάπτυξή της, να απελευθερώσει το δρόμο για την Αμερική ξανά μεγάλη.

Ουτοπική θα χαρακτήριζα την ελπίδα του Τραμπ, ότι θα μπορούσε να έχει σύμμαχο τη Ρωσία και εχθρό την Κίνα. Διότι οι δεσμοί αυτών των δύο χωρών είναι στέρεοι και μακροχρόνιοι, με κυρίαρχο περιεχόμενό τους, το μίσος εναντίον της Δύσης. Αν, λοιπόν, εξαιρεθεί η πιθανότητα Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου προβλέπω για τα αμέσως επόμενα χρόνια μια μεσοβέζικη κατάσταση, στην οποίαν ο Τραμπ θα χρησιμοποιήσει κάθε διαθέσιμο μέσον, για να καθυστερήσει την άνοδο της Κίνας προς την παγκόσμια κορυφή, ενώ ταυτόχρονα θα φέρεται ως φίλος με τον ολοκληρωμένο Νότο. Αποδεχόμενος, ίσως, μια κάποια ανώδυνη συνύπαρξη στην κορυφή με την Κίνα, με τη Ρωσία και ίσως και αργότερα με την Ινδία.

γ)Πως θα είναι ο νέος κόσμος;

Μένω στην έννοια της συνύπαρξης και όχι της ηγεσίας. Διότι θεωρώ ότι η ύπαρξη σερίφη, στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, όπως τον συνηθίσαμε τις τελευταίες δεκαετίες, έχει τελειώσει με την εγκατάλειψη της Δύσης από τον Τραμπ. Ωστόσο, αν τελικά υλοποιηθεί η βασική επιδίωξη του Τραμπ για την Αμερική ξανά μεγάλη, η παλιά ηγεσία της Αμερικής, επί της Δύσης, θα υποκατασταθεί από την παγκόσμια αναγνώριση της ισχύος του Τραμπ, η οποία ωστόσο θα συνοδεύεται από το τίποτα, από καμιάς μορφής υποχρέωση του Τραμπ, προς τους θαυμαστές της ισχύος και του μεγαλείου του. Ούτε ασφάλεια, ούτε σταθερότητα συνόρων, ούτε οικονομική βοήθεια για τις φτωχότερες οικονομίες. Θα τεθεί, φυσικά, τέρμα στις μετακινήσεις πληθυσμών, και θα αναγνωρίζεται το δίκαιο του εκάστοτε ισχυρότερου. Θα ενθαρρυνθεί η επέκταση των μη συστημικών κυβερνήσεων, στην υφήλιο, και θα υπάρχουν περιορισμοί της ατομικής ελευθερίας.

Στο διεθνή χώρο θα έχουμε επανέλθει στον 19ο αιώνα, οπότε δεν υπήρχε ακόμη διεθνές δίκαιο και διεθνείς οργανισμοί. Η διεθνής τύχη της κάθε χώρας προσδιοριζόταν από τους κανόνες του διπλωματικού παιχνιδιού και τους συσχετισμούς δυνάμεων. Οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της διεθνούς σκηνής.

Οι προοπτικές αυτές ίσως δεν είναι όσο τρομακτικές φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Με την έννοια, ότι πολύ συχνά, και στην προηγούμενη διεθνή τάξη που ήδη εγκαταλείπεται, η ύπαρξη του διεθνούς δικαίου εξασφάλιζε ουτοπική προστασία στις μικρές και αδύναμες χώρες. Εξάλλου, θεωρώ ότι το δημόσιο δίκαιο δεν θα καταργηθεί επισήμως και ολοσχερώς, αλλά η αποτελεσματικότητά του θα είναι ακόμη πιο περιορισμένη και λιγότερη αντικειμενική από όσο μέχρι σήμερα.

Οι επί μέρους χώρες θα πρέπει να φροντίζουν περισσότερο την υπόστασή τους, ενισχύοντας την αμυντική τους ισχύ και αναζητώντας καλές συμμαχίες. Η εξασφάλιση όσο γίνεται αξιόλογων πολιτικών θα είναι πολύ πιο αναγκαία από όσο μέχρι σήμερα. Και από κει και πέρα ο Θεός βοηθός.